Joseph Grelot, İstanbul Seyahatnamesi

Seyyah ve Seyahatname Seyahatname

İstanbul, 1677-1680

Guillaume-Joseph Grelot, Fransa'nın Seine-et-Marne bölgesine bağlı Melun kasabasında 1630 yılında doğmuştur. Latince, İtalyanca, Yunanca, Türkçe, Arapça, Farsça ve gündelik Rumca bilen Grelot, desen, geometri ve mimari konularında da oldukça iyi bir bilgi birikimine sahiptir. İstanbul’a hayran kalan Grelot, burada kaldığı iki yıllık süre zarfında, desenleri ve mimari planları da içeren raporunu yazmak için pek çok malzeme biriktirmiştir. Marmara kıyılarını ve Bursa'yı da gezen Grelot, bu seyahati sonucunda son derece etkileyici “Hellespont ve Propontide Manzarası” (Çanakkale Boğazı ve Marmara Denizi) adlı çizimini yapmış ve etkisinde kaldığı görüntüleri krala armağan etmek istemiştir. Adeta, "yeryüzünün başşehri olmayı hak eden" İstanbul’un konumunu ve güzelliğini heyecanla anlatır: “Konstantinopolis seyahati şüphesiz çok keyifli bir seyahattir; şehrin konumuna doğanın kattığı güzellikler kadar, Doğu imparatorlarının geride bıraktıkları eserlerin ihtişamı karşısında hayran kalmamak elde değil”.

[Marmara Denizi'nden gelirken Kız Kulesi hizasında] “Gözün evreni alabildiğine geniş bir açıdan kucakladığı tek noktaya gelinir. Konstantinopolis'in buradan görünüşü kadar güzel bir başka görüntü yoktur, hatta hayal bile edilemez. Buraya ilk gelişimde büyülü bir şehre girdiğimi anladım… Bir yerde güzellik ve bolluğun her ikisinin de eşit olarak bulunması için doğa ve sanat el ele verdiklerinde herhalde hiçbir yerde Konstantinopolis'teki kadar başarılı olamazlardı.”

Kendisini çok etkileyen İstanbul’da iki yıl kalan Grelot seyahatnamesinde; şehrin genel görünümü, saray binaları ile bahçeleri, İstanbul’un toplum yapısı ve gündelik yaşamı hakkında ayrıntılı bilgiler vermiştir. Yapmış olduğu gravürlerde ise İstanbul’un binaları, meydanları ve şehir halkından bazı kişilerin giysilerini görselleştirmiştir. Grelot, seyahatnamesinde sosyal alışkanlıklar, din ve ibadet ile önemli devlet memurları hakkında bilgi vermiştir. Aynı zamanda çok iyi bir ressam olan Grelot’un titiz çalışmasının ürünü olan ve Türkçeye de çevrilen Relation Nouvelle d’un Voyage de Constantinople (İstanbul Seyahatnamesi) adlı eserinde, XVII. yüzyıl İstanbul’una, İstanbul’da bulunan çeşitli yapılara ve şehir halkının kıyafetlerine ait, çok değerli çizimler bulunmaktadır. Grelot ayrıca İstanbul’daki binalar ve şehrin genel mimarisi hakkındaki düşüncelerini de dile getirmiştir.

Grelot eserini, “muzaffer ve iyi-Hıristiyan, kâinatın en güçlü monarkı ve her şeyin efendisi” şeklinde hitap ettiği Kral XIV. Louis’ye takdim etmiştir. Birkaç kez kendisini kabul eden kral, onu ilgiyle dinleyip desenlerine büyük bir dikkatle bakmıştır. Bu görüşmelerin neticesi olarak seyahat notlarını yayınlama ayrıcalığını elde eden Grelot’a 27 Şubat 1677 tarihinde kitabın basılma ve satılma izni verilse de eser, ancak 1680’de yayınlanabilmiştir.

Ayrıntılı İstanbul panoraması çizimleriyle tanınan Joseph Grelot, Ayasofya ve Süleymaniye Camii’nin planlarını çıkaran ilk gezginlerden biri olmanın yanında bunları Batı’ya tanıtan öncü isimler arasında da yerini almıştır. Sultanahmet ve Yeni Valide camileriyle ilgili desenleri de XVII. yüzyılda yapılmış ender eserlerdendir. İstanbul Seyahatnamesi’nde Grelot, İstanbul’un genel görünümü, sarayları, camileri, bahçeleri, dönemin toplumunun yapısı ve gündelik yaşamın çeşitli yönleri hakkında oldukça detaylı bilgilere yer vermektedir. Seyahatnamesine asıl önemini kazandıran desen ve gravürlerle anlatımını zenginleştiren Grelot, Marmara Denizi’nin geniş bir tasvirini, Topkapı Sarayı’nın girişini, Ayasofya’nın hem dışarıdan hem de içeriden detaylı çizim ve planlarını resmederek XVII. yüzyıl İstanbul’una dair eşsiz bir kaynak oluşturmuştur. Öyle ki, Topkapı Sarayı’nın XVII. yüzyıl ortalarındaki görünümü hakkındaki bilgilerimizi Grelot'nun çizdiği bu gravürlere borçluyuz.

Yararlanılan Kaynaklar

Bilici, F. (2010). XIV. Louis Döneminde Fransa İle Türkiye Arasındaki Kültürel İlişkiler, Harp ve Sulh; Avrupa ve Osmanlılar, Dejanirah Couto (Editör) İstanbul: Kitap Yayınevi; Bilici, F. (2013). XVII. Yüzyılda Dünyada Seyahat Algısı, Kültürü, Alışkanlıkları ve Evliya Çelebi’nin Dünya Seyahat Geleneğindeki Yeri, Evliya Çelebi’nin Dünyası. Coşkun Yılmaz (Editör). İstanbul: Mahya Yayınları; Göncüoğlu, S. F. (2009). Seyahatnamelerde İstanbul, Yeni Fikir Uluslararası Hakemli Akademik Fikir Araştırma Dergisi, II (2): 223-234; Grelot, J. (1998). İstanbul Seyahatnamesi, (Çev. Maide Selen), İstanbul: Pera Turizm ve Ticaret A.Ş.; Gürer, S.(2010). XVII-XVIII ve XIX. Yüzyıllarda Fransız Seyahatnamelerinde Osmanlı Toplumu (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.