Dumlupınar Şehitlikleri

Doğal ve Kültürel Miras Mezarlık Alanı

Başkomutan Meydan Muharebesi, 26. 08. 1922 günü Afyonkarahisar-Kocatepe’den başladı, 30. 08. 1922’de Dumlupınar’da büyük zaferle sona erdi. Büyük Taarruz ve Başkomutan Meydan Muharebesi’nin geçmiş olduğu alanlar, Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından Başkomutan Tarihi Milli Parkı adıyla 17. milli park olarak düzenlendi. Başkomutan Tarihi Milli Parkı, Kocatepe ve Dumlupınar olmak üzere iki bölümden oluşuyor. Kütahya sınırları içerisinde kalan Dumlupınar bölümünde; Şehit Sancaktar Mehmetçik Anıtı, Zafer Anıtı, Büyük Aslıhanlar Üç Tepeler Şehitliği, Atatürk Karargâh Evi, Yüzbaşı Şekip Efendi Şehitliği, Kurtuluş Savaşı Müzesi, Kırık Kağnı ve Üç Komutan Anıtı, İlk Hedef Anıtı, Dumlupınar Şehitliği ve bu şehitlik içinde de Mehmetçik Anıtı, Üç Komutan Anıtı, Milisler Anıtı, Şehit Baba-Oğul Anıtı mevcuttur.

Şehit Sancaktar Mehmetçik Anıtı, Altıntaş ilçesindedir. Yapılış hikâyesi oldukça hüzünlüdür. 30 Ağustos Zaferi’nin ardından Atatürk savaş alanını gezerken şehit olan bir Türk askeri dikkatini çekti. Şehit, toprağın üzerinde kalmış ve katılaşmış kolu ile sancağı sımsıkı tutmuştur. Bu olaydan çok etkilenen Başkomutan, şehitlerin anısına yapılacak olan anıta, bu şehidin bayrak tutan kolunun sembol olarak kullanılmasını istedi. Anıtın temeli ilk olarak 1924 yılında Zafertepeçalköy’de Atatürk tarafından atıldı ve 1927 yılında da ziyarete açıldı. Bu anıt, şehidin kimliği belirlenemediği için Meçhul Asker Anıtı olarak da anılır. 1961 yılında anıtın olayın geçtiği yere taşınmasına karar verildi ve 1979 yılında Berberçamı tepesine dikildi.

Zafer Anıtı; Zafertepe’de Başkomutan Mustafa Kemal Paşa’nın orduyu sevk ve idare ettiği noktaya yapıldı. Savaştan sonra bu noktaya ilk olarak Atatürk’ün emri ile Şehit Sancaktar Mehmetçik Anıtı dikildi fakat bu anıtın Berberçamı Tepesi'ne nakledilmesi ile yerine Zafer Anıtı yapıldı. 1962 yılında Milli Savunma Bakanlığı’nın tertip ettiği bir proje yarışması sonucunda Milli Birlik ve Beraberlik teması ile anıt yapıldı. Anıt, ilki üç metre, sonuncusu 14 metre olan değişik yönlere bakan toplam 10 tane üçgen bloktan oluşuyor. Çatılan silahların uzaktan görünüşü ya da yanan bir meşaleyi andıran anıt, Kurtuluş Savaşı’nı sembolize ediyor. Ayrıca, Türk Milleti’nin uğradığı haksızlık ve buna karşı gösterdiği azim ve birlikteliği ifade ediyor.

Büyük Aslıhanlar Üç Tepeler Şehitliği, 30. 08. 1922 günü, Başkomutanlık Meydan Muharebesi’nde Büyük Aslıhanlar bölgesinde şehit düşen 42 Mehmetçik anısına 1995 yılında yapıldı.

Atatürk Karargâh Evi; Başkomutan Mustafa Kemal’in Dumlupınar’da Meydan Muharebesi sırasında ikamet ettiği ve aynı zamanda karargâh olarak kullandığı evdir. Aslına uygun olarak yeniden inşa edilen Atatürk Karargâh Evi, 2003 yılında ziyarete açıldı. Başkomutan Mustafa Kemal Paşa, Onbaşı Halide Edip’i Dumlupınar’a geldiğinde bu evde ağırladı; kendisi çadırda kaldı.

Yüzbaşı Şekip Efendi Şehitliği, Altıntaş ilçesindedir. Yüzbaşı Şekip Efendi; Balkan Savaşları, Birinci Dünya Savaşı ve Kurtuluş Savaşı’na katıldı. Çeşitli madalyalara sahip başarılı bir askerdir. Yüzbaşı Şekip Efendi, 22. 08. 1922’de Kolordu Komutanı Fahrettin Paşa’nın emri ile geri çekilen Yunan askerlerine saldırdı ve bir kısmını esir aldı. Fakat bu sırada Yüzbaşı Şekip Efendi’nin bölüğü takviye edilemediğinden esirler firar etti. Ardından Yunan birliklerinin saldırısına uğradı ve erleri ile birlikte şehit düştü. Yüzbaşı Şekip Efendi Şehitliği, 1924 yılında Kolordu Komutanı Fahrettin Paşa tarafından yaptırıldı. Anıt, mermerden bir zemin üzerinde dikdörtgen şeklinde yekpare taş bir bloktan oluşuyor. İki cephesinde şehitlere atfen Osmanlı Türkçesi ile yazılan yazılar mevcuttur. Bir yüzünde anıtın hangi şehitlere ait olduğu hakkında bilgi veriliyor. Diğer yüzünde ise Yüzbaşı Şekip Efendi ile birlikte şehit olan kişilerin isimlerine yer veriliyor.

Kurtuluş Savaşı Müzesi; Türk Milleti’nin Kurtuluş Savaşı’nda verdiği büyük mücadelenin anısına, savaşın geçtiği yer olan Dumlupınar’da kuruldu. Müze, 30. 08. 1997 tarihinde ziyarete açıldı. Müzede mermi, top, kılıç vb. silahlar ile savaşta kullanılan her türlü malzeme sergilenmektedir. Ayrıca savaş günlerine dair fotoğraflar, komutanların biyografileri ile çeşitli harita ve krokiler de mevcuttur.

Kırık Kağnı ve Üç Komutan Anıtı, 31. 08. 1922 günü muharebe alanını dolaştıktan sonra Başkomutan Mustafa Kemal Atatürk’ün, İsmet Paşa ve Fevzi Paşa ile birlikte Çalköy’de yıkık bir evin avlusunda, kırık bir kağnı üzerinde son durum değerlendirmesini yaptıkları anı sembolize ediyor. Kırık Kağnı ve Üç Komutan Anıtı, 2007 yılında yaptırıldı.

İlk Hedef Anıtı; Başkomutan Mustafa Kemal’in “Ordular İlk Hedefiniz Akdeniz’dir. İleri!” emrini verdiği karargâhın olduğu bölgeye yapıldı. Anıt alanı 1954 yılında tespit edildi ve 1964 yılında başlanan anıtın inşası, 1972 yılında tamamlanarak ziyarete açıldı. İlk Hedef Anıtı, önde bronz Atatürk heykeli ve arka planda süvari birliklerini canlandıran betonarme anıtsal bir yapıdan oluşuyor. Başkomutan Meydan Muharebesi’ni sembolize ediyor.

Dumlupınar Şehitliği; Kurtuluş Savaşı boyunca tüm cephelerde şehit düşen 137 bin vatan evladının anısına yapıldı. Kültür Bakanlığı tarafından, Büyük Taarruz’ un 70. yıldönümünde 30. 08. 1992’de büyük bir törenle ziyarete açıldı. Şehitlik, Ankara-İzmir karayolunun 500 metre iç kısmında, Başkomutanlık Meydan Muharebesi’nin yaşandığı Kütahya’nın Dumlupınar ilçesinde Başkomutan Tarihi Milli Park Alanı içerisinde, Cafer Gazi adlı büyük bir tepenin üzerinde ve eteklerinde bulunuyor.

Dumlupınar Şehitliği; Mehmetçik Anıtı, Üç Komutan Anıtı, Milisler Anıtı, Şehit Baba-Oğul Anıtı, Namazgâh ve Şadırvan’dan oluşuyor. Şehitlikte 500 er ve erbaş ile 100 subaya ait mezar taşı bulunuyor.

Mehmetçik Anıtı; şehitliğin bulunduğu tepenin zirvesindedir. Mermer merdivenler ile çıkılan anıt, mermer bir kaide üzerine yapılan devasa boyutlarda bronz bir heykelden oluşuyor. Milli Mücadele’de süngüsünü takan, düşman üzerine saldırmaya hazır binlerce Mehmetçiği sembolize ediyor.

Üç Komutan Anıtı, şehitliğin girişinde mermer bir zemin üzerinde Milli Mücadele’nin üç büyük komutanı olan Atatürk, İsmet İnönü ve Fevzi Çakmak’a ait bronz heykellerden oluşuyor. Ortada Atatürk, sağında Fevzi Çakmak, solunda da İsmet İnönü yer alıyor. Üçü de üniformalı olup, başlarında kalpak vardır. Atatürk, sağ elinin işaret parmağını ileriye doğru uzatmış bir şekilde betimleniyor. Boynunda bir dürbün, sol elinde de baston vardır. Heykellerin yerleştirildiği mermer zeminin ön kısmında Atatürk’ün Türk ordusu için söylediği “Ordumuz Türk birliğinin, Türk kuvvet ve kabiliyetinin, Türk vatanseverliğinin çelikleşmiş bir ifadesidir” sözü yer alıyor.

Milisler Anıtı; biri genç, diğeri yaşlı iki erkek ve kucağında çocuk bulunan bir kadın heykelinden oluşuyor. Anıtta, Kurtuluş Savaşı’nda düşmana karşı mücadele eden sivil halk sembolize ediliyor. Milisler Anıtı, Milli Mücadele’de ordunun yanında sivil halkın da topyekûn mücadelesinin tasvir edildiği çok anlamlı bir yapıdır. Heykeller mermer bir zemin üzerindedir. Bu mermer kaidenin üzerinde bulunan kitabede Mehmet Akif’in şu dizeleri yer alıyor:

Ben ezelden beridir hür yaşadım, hür yaşarım.

Hangi çılgın bana zincir vuracakmış şaşarım.

Kükremiş sel gibiyim bendimi çiğner aşarım

Yırtarım dağları enginlere sığmam taşarım.

Şehit Baba-Oğul Anıtı, şehitliğin girişinde sol tarafta yer alıyor. Bu anıt, baba Çetmili Kara Ali Çavuş ile oğul Onbaşı Mehmet’in duygusal hikâyesini ve onların şahsında Türk Milleti’nin destanını sembolize ediyor. Baba Çetmili Kara Ali Çavuş 1912 yılında, oğlu Mehmet sekiz yaşındayken Balkan Savaşı’na katılmak üzere evinden ayrıldı; Galiçya, Hicaz, Yemen ve Kafkasya’da olmak üzere 11 yıl cepheden cepheye koştu.

Çetmili Kara Ali Çavuş, Kurtuluş Savaşı başladığında Doğu Cephesi’nden gelerek Milli Mücadele’ye katıldı. Başkomutan Meydan Muharebesi’nde 11 yıl önce bırakıp gittiği oğlu Mehmet Onbaşı ile karşılaştı. On dokuz yaşındaki Mehmet Onbaşı, muharebede Alay Sancaktarı görevindedir. Çetmili Kara Ali Çavuş, on bir yıl sonra gerçekleşen bu buluşmanın ardından 31. 08. 1922’de oğlunun kollarında şehit düştü. Oğul Onbaşı Mehmet ise, 09. 09. 1922’de düşmanı kovalayarak İzmir’e giren birliğin başında iken şehit oldu.

Yararlanılan Kaynaklar

İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. (2008). Kuruluş ve Kurtuluş. Kütahya: Kütahya Valiliği; Kılıç, İ. (2009). Dumlupınar Şehitliği ve Anıtı Harp Tarihi Gezileri-I. Ankara: Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Daire Başkanlığı Yayınları; www.dumlupinardandumlupinara.org.tr/sehitlikler-2, (Erişim tarihi: 02.08.2020); http://dumlupinarmyo.dpu.edu.tr/tr/index/sayfa/9223/dumlupinar-sehitligi, (Erişim tarihi: 02.08.2020).

Ayrıntılı bilgi için bakınız

Armaoğlu, F. (1992). Büyük Taarruz. Ankara: Genel Kurmay Basımevi; Ilgar, İ. (1968). Tarih Boyunca Türk Şehitlikleri. İstanbul: Yaylacık Matbaası; İnan, A. (1959). Atatürk Hakkında Hatıralar ve Belgeler. Ankara: Türk Tarih Kurumu; Sayılır, B. (2014). 30. 08. Zafer Bayramı Kanunu, İlk Zafer Kutlaması ve Büyük Taarruz İle İlgili Bazı Bilgiler, Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, 16: 89-114.